یافتن معنا ((دکتر فرانکل))

یافتن معنا
حال چگونه می توانیم معنایی بیابیم؟ فرانکل در باب سه رهیافت گسترده بحث می‎کند. رهیافت نخست، یافتن معناست از طریق ارزش های تجربی (experiential Values)، یعنی تجربه کردن چیزی یا کسی که آن را ارزشمند می‎دانیم. این رهیافت مشتمل بر حالات اوج‌گیری [/تجارب اوج] (Peak-experiences) یا تجارب زیبایی‌شناختی است که مزلو به طرح آنها پرداخت، از قبیل: مشاهده اثر هنری گرانسنگی یا مشاهده شگفتی‎های طبیعت. مهم ترین نمونه ارزش های تجربی، عشقی است که ما به انسان‎های دیگر می‌ورزیم. از رهگذر این عشق ورزی می‎توانیم به معشوق خود این توانایی را بدهیم که معنای زندگی‎اش را وسعت ببخشد و ما هم با عملی از این دست می‎توانیم معنای مختص به خودمان را وسعت بدهیم. فرانکل می‎گوید: عشق «هدف نهایی و برترین هدفی است که بشر می‎تواند آرزو بکند» (1963، ص 59-58). او خاطر‌نشان می‎کند که در جامعه مدرن، بسیاری کسان عمل جنسی را با عشق خلط می‎کنند. وی می‎گوید: عمل جنسی بدون عشق چیزی بیش از استمنا نیست و شریک جنسی چیزی نیست جز ابزاری که برای غایتی مورد استفاه قرار می‌گیرد. عمل جنسی فقط هنگامی کاملاً لذت بخش است که نمود جسمانی عشق باشد. عشق شناخت منحصر‌به‌فرد بودن دیگری به مثابه فرد است؛ فهمی شهودی از توانایی کامل انسان‌های دیگر. فرانکل بر این باور است که این شناخت تنها در بطن یک رابطه تک‌همسری میسّر می‎شود. مادام که همسران جانشین‌شدنی باشند؛ همچنان شیء باقی می‎مانند.

دومین شیوه یافتن معنا از طریق ارزش‎های خلّاقانه (creative Values)، یا به تعبیر او، از طریق «انجام دادن کار» است. این همان ایده وجودی سنتی است که شخص از طریق درگیر‎شدن در برنامه‎ها و نقشه‎هایش، یا به تعبیر بهتر، در برنامه زندگی خودش به معنا می‎رسد. این شیوه مشتمل بر خلاقیّتی است که در هنر، موسیقی، نویسندگی، اختراع و غیره، مشاهده می‎شود. فرانکل خلاقیّت را (همچون عشق) کارکرد ناخودآگاه معنوی، یعنی وجدان، می‎داند. خردگریز بودن تولید هنری به همان شهودی ماننده است که به ما امکان می‎دهد تا خیر و نیکی را بشناسیم. وی نمونه‎ای جالب در اختیار ما می‎نهد: ما مورد ویولونیستی را می‎شناسیم که همواره تلاش می‎کند حتی الامکان آگاهانه بنوازد. از به دوش انداختن ویولونش تا جزئیات پیش پا افتاده، او می‎خواهد هر چیزی را آگاهانه انجام دهد و با تمرکز نفس کامل اجرا کند. این به شکست هنری کامل می‎انجامد. درمان باید به بیمار اعتمادش به ناخودآگاه را برگرداند، از این طریق که موجب شود او دریابد که ناخودآگاهش چه میزان بیشتر از خود آگاهش موسیقایی است (1975، ص 38).  سومین شیوه یافتن معنا، شیوه‎ای است که غیر از فرانکل معدود افرادی از آن سخن گفته‎اند: ارزش‎های نگرشی (attitudinal Values). ارزش‎های نگرشی مشتمل‎اند بر فضایلی چون شفقّت، شجاعت، شوخ طبعی و غیره. اما مشهورترین نمونه‎ای که فرانکل می‎آورد، عبارت است از یافتن معنا از طریق رنج بردن. وی مثالی می‎زند درباره یکی از مراجعانش؛ دکتری که همسرش فوت کرده است. او شدیداً سوگوار همسرش بود. فرانکل از وی می‎پرسد: «اگر تو اول مرده بودی همسرت چه وضعی داشت؟ دکتر پاسخ داد که برای او به نحو غیر باوری دشوار می‎بود. سپس، فرانکل خاطر نشان می‎کند که بدان سبب که ابتدا او [همسر دکتر] مرده است، وی از آن رنج معاف شده است؛ اما اکنون او باید با زنده ماندن و سوگواری برای همسرش بهای آن را بپردازد. به دیگر سخن، سوگواری بهایی است که ما برای عشق می‎پردازیم. برای این دکتر، این اندیشه به مرگ همسر و درد خودش معنا داد که به نوبه خود اجازه داد تا او با آن سر کند. رنج او چیزی بیشتر شد: با معنا می توان رنج را با متانت تاب آورد. فرانکل متذکر می‎شود که اشخاص به شدّت بیمار، اغلب فرصتی برای تحمل شجاعانه رنج ندارند و بدین‎سان مانع از بروز نوعی وقار و متانت در خود می‎شوند. می‎گوییم خوشحال باش، خوشبین باش. آنها غالباً در خیال درد و ناخشنودی خود وادار به احساس شرم می‎شوند. فرانکل در کتاب انسان در جستجوی معنا می‎گوید: «هر چیزی را می‎توان از انسان گرفت؛ اما یک چیز را نه: آخرین آزادی‎های انسان برای برگزیدن نگرش خود در هر شرایطی؛ آزادی انتخاب راه خویش را» (1963، ص 104)